کیفیت نماز غفیله
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: میان مغرب و عشاء دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول بعد از حمد این آیه را بگوید:
«و ذا النّون اذ ذهبَ مغاضباً فظنّ ان لن نقدر علیه فنادی فی الظّلمات ان لا اله الا انت سبحانک انّی کنت من الظّالمین فاستجبنا له و نجّیناه من الغمّ و کذلک ننجی المؤمنین».
و ذو النون (صاحب ماهی، منظور یونس پیغمبر فرزند من است) چون خشمگین رفت پنداشت هرگز بر او تنگ نخواهیم گرفت. پس در ظلمات ندا کرد: جز تو خدایی نیست، تو منزهی، همانا من از ستمکارانم. پس او را اجابت کردیم و از غم رهایش دادیم و مؤمنین را این چنین رها می گردانیم.
و در رکعت دوم بعد از حمد، آیات زیر را:
«و عنده مفاتیح الغیب لا یعلمها الا هو و یعلم ما فی البرّ و البحر و ما تسقط من ورقه الا یعلمها و لا حبّه فی ظلمات الارض و لا رطبٍ و لا یابسٍ الّا فی کتاب مبین».
نماز نافله همان نماز مستحبی است و مراد از نوافل نمازهای مستحبی است؛ یعنی به غیر از نماز هایی که در شبانه روز (هفده رکعت) بر هر مسلمانی واجب است.
در روایات به نماز های مستحبی متعددی اشاره و توصیه شده است که ما در این جا تنها به نافله های شبانه روزی که به خواندن آنها سفارش بیشتری شده است، اشاره می کنیم.
این نوافل در غیر روز جمعه 34 رکعت و عبارت اند از:
نافله صبح (دو رکعت)، نافله ظهر (هشت رکعت)، نافله عصر (هشت رکعت)، نافله مغرب (چهار رکعت)، نافله عشا (یک رکعت) نافله شب(هشت رکعت) نماز شفع(دو رکعت) و نماز وتر(یک رکعت).
وقت نماز صبح
نـزدیـک اذان صـبـح از طـرف مـشـرق ، سـفـیـده اى روبـه بالا حرکت مى کند، که آن رافجر اوّل گـویـنـد، مـوقـعـى کـه آن سـفـیـده پـهـن شـد، فـجـر دوّم و اوّل وقـت نـمـاز صـبـح اسـت و آخـر وقـت نـمـاز صـبـح مـوقـعـى اسـت کـه آفـتاب بیرون مى آید.(83)
طـلوع فـجـرى کـه در روزه گـرفـتـن مـطـرح اسـت . فـجـر دوّم ، یـعـنـى اوّل وقت نماز صبح است که براى روزه گرفتن تا این وقت مى تواند بخورد و بیاشامد.
کـسـى کـه در مـاه رمضان جنب است ، چون باید هنگام طلوع فجر دوّم پاک باشد، بنابراین بـایـد تـا آن هـنـگـام غـسـل کـنـد واگـر نـمـى تـوانـد غـسـل کـنـد بـایـد تـیـمـم بدل از غسل به جا آورد.
یـک روز طـلوع فـجـر را تشخیص داد، براى همیشه نمى تواند بنا را بر آن وقت بگذارد، بـه عـنـوان مـثـال اگـر در اوّل اسفندماه طلوع فجر ساعت 20/5 دقیقه بود، نمى تواند تا پـایـان خـرداد نیز همین ساعت را، ساعت طلوع فجر بداند، بلکه طلوع فجر با توجه به فصول و ماهها تغییر مى کند.
اگـر شـک کـند فجر طلوع کرده است یا نه ، نمى تواند نماز بخواند، بلکه براى نماز خواندن باید یقین پیدا کند وقت داخل شده است .
اگر در ماه رمضان شک کند فجر طلوع کرده است یا نه ، مى تواند بخورد و بیاشامد، تا یقین پیدا کند که فجر، طلوع کرده است .
تشخیص ظهر شرعى
نماز واقعیتى ملکوتى و حقیقتى عرشى و مسئلهاى الهى است که از شروع حیات انسان در زمین، به صورت تکلیفى واجب در جهت رشد و کمال و تربیت این موجود برتر به او ارائه شده است.نماز گفتگوى عاشق با معشوق، محبّ با محبوب، مملوک با مالک، عبد با مولا، فقیر با غنى، و ذلیل با عزیز، و میّت بازنده است.
امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی این پرسش را مطرح نموده است:
«اَللَّهُمَّ اِنِّی کُلَّمَا قُلْتُ قَدْ تَهَیَّأْتُ وَ تَعَبَّأْتُ وَ قُمْتُ لِلصَّلَاةِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ نَاجَیْتُ أَلْقَیْتَ عَلَیَّ نُعَاساً إِذَا أَنَا صَلَّیْتُ وَ سَلَبْتَنِی مُنَاجَاتَکَ إِذَا أَنَا نَاجَیْتُ مَا لِی کُلَّمَا قُلْتُ قَدْ صَلُحَتْ سَرِیرَتِی وَ قَرُبَ مِنْ مَجَالِسِ التَّوَّابِینَ مَجْلِسِی عَرَضَتْ لِی بَلِیَّةٌ أَزَالَتْ قَدَمِی وَ حَالَتْ بَیْنِی وَ بَیْنَ خِدْمَتِکَ؛
خدایا! براستی من هرگاه با [خودم] گفتم که مهیا و آماده شوم [برای یک نماز با حال] و برای نماز در پیشگاه تو و مناجات با تو ایستادم؛ چرت (و بی‌حالی) بر من عارض نمودى، آن هم در حال نماز، و از من (و دلم) حال مناجات با خودت (و راز و نیاز) را گرفتى؛ در حالی که من با تو مناجات می‌کردم، چه شده است هر وقت می‌گویم باطنم اصلاح شده و همنشینی من با توبه‌کاران نزدیک شده است، گرفتاری برایم رخ می‌دهد که قدمهایم می‌لرزد [و حال نماز و نزدیکی به توبه‌کاران از من گرفته می‌شود] و بین من و خدمت تو [و حضور قلب و همنشینی با پاکان] حائل ایجاد می‌شود. [راستی راز این بی‌حالیها چیست؟]»
آنگاه با استفاده از علوم الهی خود به بیان عوامل این بی‌حالی می‌پردازد:
زنی متأهل هستم خودم خیلی به نماز اهمیت می دهم ولی همسرم کاهل نماز است، بعضی مواقع می خواند بعضی مواقع نه، هر کاری می کنم فایده ای ندارد، لطفا کمکم کنید؟
پاسخ : احساس مسئولیت شما در قبال همسرتان بسیار قابل تقدیر است. امیدواریم که خداوند پاداش نیک به شما عطا نماید. رفتار شما با وى باید به گونه اى باشد که تحت تأثیر اخلاق، عواطف و نحوه برخوردتان
قرار گیرد و به افکار و اندیشه هاى شما - به عنوان یک فرد نمازخوان مذهبى - علاقه مند شود و با نفوذ در قلب و دل او، بتوانید تغییرى در ایشان ایجاد کنید؛ بنابراین:
1. شما ابتدا با عمل خود او را تشویق به نماز کنید یعنی خودتان نمازتان را سر وقت بخوانید و سایر احکام واجب را به همین صورت انجام دهید و با عمل به دستورات الهی او را دعوت به کارهای خوب و انجام وظایف
شرعی کنید
الف- آثار دنیوی
تردیدی نیست که ایمان داشتن و انجام دستورات الهی، دشواریهایی را در پی دارد که مؤمن باید آنها را تحمّل کند و پشت سر بگذارد تا به آرمان مقدّس خویش که همانا سعادت جاوید در مقام قرب الهی است، دست یابد.
از سوی دیگر حرکت در صراط مستقیم الهی و اطاعت از اوامر او زندگی دنیوی مؤمن را نیز تنظیم می کند و او از دنیای منظّم به آخرت خرّم و شاد قدم می گذارد.
از این رو، دستورات شریعت مقدّس اسلام همواره با مصلحتی مادی یا معنوی یا هر دو همراه است، گر چه فکر ما از درک آن عاجز باشد.
آثارنماز
ابتدا باید گفت که تارکان نماز از حیث کمیت ترک، عبارتند از:
الف) کسانی که به طور مطلق تارک نماز هستند.
ب) گروهی، بعضی اوقات می خوانند و گاهی نمی خوانند.
بعضی نماز می خوانند، اما واجبی از واجبات نماز را ترک می گویند. مانند قرائت یا اذکار واجب نماز و یا اینکه در مکان غصبی نماز می خوانند.
ترک نماز از روی عمد، موجب کفر است، کفر عبارت است نپذیرفتن و انکار چیزی که عقل و فطرت آدمیان، آن را حق می داند که نتیجه چنین افکاری، ترک ضروریات دین است، از جمله نماز.
عدم آشنایی به فلسفه نماز:
اهمیت ندادن به نماز به لحاظ عدم آشنایی به حقیقت آن و احساس نیاز نکردن نسبت به آن، خود از عوامل ترک نماز به شمار می رود.
درمان:
آشنا شدن و آشنا کردن به فلسفه و حقیقت نماز و این که نماز جزو نیاز ماست، جزو زندگی و حیات ماست. فایده و آثار نماز در دنیا و آخرت تجلی می کند و به واسطه آن آرامش و تعادل روانی پیدا می شود. نماز درمان افسردگی و اضطراب است.
ترک کننده نماز کافر محسوب می شود
پیامبر اکرم (ص): چیزی که مسلمان را کافر می کند، ترک عمدی نماز واجبش است. و فاصله بین ایمان و کفر، ترک نماز است. وسائل الشیعه، ج 3، ص 29
مسافر باید نماز ظهر و عصر و عشا را با هشت شرط شکسته بجا آورد، یعنى دو رکعت بخواند: شرط اول: آنکه سفر او کمتر از هشت فرسخ شرعى نباشد.
1272 کسى که رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است اگر رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد باید نماز را شکسته بخواند بنابر این اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ باشد باید نماز را تمام کند.
1273 اگر رفتن و برگشتن هشت فرسخ باشد باید نماز را شکسته بخواند چه همان روز و شب بخواهد برگردد یا غیر آن روز و شب.
1274 اگر سفر، مختصرى از هشت فرسخ کمتر باشد یا انسان نداند که سفر او هشت فرسخ استیا نه، نباید نماز را شکسته بخواند و چنانچه شک کند که سفر او هشت فرسخ استیا نه، در صورتى که تحقیق کردن برایش مشقت دارد باید نمازش را تمام بخواند و اگر مشقت ندارد بنابر احتیاط واجب باید تحقیق کند که اگر دو عادل بگویند، یا بین مردم معروف باشد که سفر او هشت فرسخ است نماز را شکسته بخواند.